1. Khoa học nói gì?

Một loạt nghiên cứu dọc (longitudinal studies) trên quy mô lớn đã chứng minh rằng các đặc điểm tính cách không hoàn toàn cố định. Một trong những nghiên cứu nổi bật do Robins và cộng sự thực hiện vào năm 2001 theo dõi nhóm sinh viên trong 4 năm và phát hiện ra rằng những yếu tố như tính tận tâm (conscientiousness) có xu hướng tăng lên, trong khi mức độ nhạy cảm cảm xúc (neuroticism) giảm đi đáng kể.

Không chỉ có sự thay đổi tự nhiên theo thời gian, nghiên cứu của Bleidorn và cộng sự công bố trên tạp chí Nature năm 2024 còn cho thấy rằng con người hoàn toàn có thể thay đổi tính cách một cách có chủ đích nếu họ đặt ra mục tiêu rõ ràng và hành động kiên trì. Những thay đổi này không chỉ tồn tại trong thời gian ngắn mà còn có thể duy trì lâu dài.

Kết quả của các bài kiểm tra tính cách như Big Five vì thế không phải là cái mác “định mệnh” cho bạn, mà là một điểm xuất phát để bạn hiểu mình và phát triển theo hướng tích cực hơn.

2. Mô hình Big Five và cách cải thiện từng yếu tố tính cách

Mô hình Big Five - với năm yếu tố cốt lõi về tính cách, là một công cụ khoa học giúp bạn xác định mình đang ở đâu và có thể thay đổi điều gì để sống hiệu quả hơn, tích cực hơn. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cách cải thiện từng yếu tố tính cách theo Big Five một cách cụ thể và thực tế.

1. Openness - Tính cởi mở

Openness phản ánh mức độ sẵn sàng của bạn khi tiếp cận cái mới, từ ý tưởng, văn hóa đến trải nghiệm sống. Nếu bạn muốn tăng cường yếu tố này, hãy bắt đầu bằng việc chủ động khám phá. Việc đọc sách thuộc nhiều thể loại khác nhau, đặc biệt là những chủ đề bạn ít khi quan tâm, sẽ giúp mở rộng góc nhìn. Bạn cũng có thể thử các hoạt động như học một kỹ năng mới, đi du lịch tới nơi chưa từng đến hoặc đơn giản là thay đổi thói quen thường ngày. Mỗi trải nghiệm đều là cơ hội để bạn làm quen với sự thay đổi và linh hoạt hơn trong tư duy của chính mình.

2. Conscientiousness - Tính tận tâm

Đây là yếu tố liên quan đến sự ngăn nắp, ý thức tổ chức và khả năng theo đuổi mục tiêu. Để cải thiện tính cách này, bạn nên bắt đầu từ những thói quen nhỏ. Hãy tập thói quen lập kế hoạch cho từng ngày, sử dụng các công cụ như danh sách việc cần làm hoặc ứng dụng nhắc nhở để tạo sự rõ ràng. Khi công việc được chia nhỏ và có lộ trình cụ thể, bạn sẽ cảm thấy dễ kiểm soát hơn, từ đó hình thành tính kỷ luật. Điều quan trọng là phải vô cùng kiên trì, vì sự cẩn trọng không đến từ vài ngày luyện tập mà là kết quả của một quá trình học tập và thực hành chăm chỉ.

3. Extraversion - Tính hướng ngoại

Nhiều người nghĩ rằng hướng ngoại là một đặc điểm cố định, nhưng thực tế bạn hoàn toàn có thể rèn luyện để trở nên tự tin và thoải mái hơn trong giao tiếp. Nếu bạn là người hướng nội và muốn cải thiện điều này, hãy bắt đầu bằng những bước cơ bản như chào hỏi người quen, bắt chuyện với đồng nghiệp hoặc tham gia những hoạt động nhóm đơn giản. Khi bạn đặt ra mục tiêu giao tiếp đều đặn mỗi tuần hoặc thậm chí là mỗi ngày, kỹ năng xã hội của bạn sẽ dần được cải thiện. Ngoài ra, việc quan sát những người hướng ngoại xung quanh bạn bao gồm cách họ sử dụng ngôn ngữ hình thể, nụ cười, ánh mắt cũng là một cách học hiệu quả để bạn tự điều chỉnh bản thân mình một cách tự nhiên.

4. Agreeableness - Tính dễ chịu

Sự hòa đồng không chỉ đơn giản là thân thiện, mà còn thể hiện ở khả năng thấu hiểu và sẵn sàng hợp tác với người khác. Để tăng mức độ đồng cảm, bạn cần rèn luyện khả năng lắng nghe. Thay vì phản ứng nhanh hay đưa ra phán xét, hãy thử đặt mình vào vị trí của người khác để hiểu họ đang cảm thấy thế nào. Khi làm việc nhóm, hãy tập trung vào sự hợp tác thay vì hơn thua. Những hành động nhỏ như giúp đỡ, động viên hay chỉ đơn giản là chú ý đến cảm xúc của người đối diện cũng giúp bạn trở nên hòa nhã hơn trong mắt người khác và cải thiện kỹ năng xã hội nói chung.

5. Neuroticism - Tính nhạy cảm

Đây là yếu tố phản ánh khả năng kiểm soát các cảm xúc tiêu cực như lo âu, căng thẳng hay giận dữ. Nếu bạn thường xuyên cảm thấy bất an, hãy bắt đầu bằng việc nhận diện cảm xúc của chính mình. Thiền chánh niệm là một phương pháp hiệu quả giúp bạn học cách quan sát suy nghĩ mà không bị cuốn theo những luồng thông tin khác nhau. Viết nhật ký cảm xúc mỗi ngày cũng là cách để bạn hiểu rõ nguyên nhân gây ra căng thẳng và học cách tự phản ứng với những sự việc diễn ra xung quanh mình. Ngoài ra, duy trì thói quen thể dục, ăn uống đều đặn và ngủ đủ giấc sẽ giúp cơ thể và tinh thần trở nên ổn định, từ đó giúp giảm mức độ nhạy cảm với các tác nhân tiêu cực từ bên ngoài.

III. Kết luận

Tính cách có thể thay đổi - nhưng cần rất nhiều chủ động và thời gian.

Cải thiện tính cách không phải là một nhiệm vụ đơn giản diễn ra trong vài ngày mà đó là cả một hành trình dài, đòi hỏi bạn phải quan sát bản thân, thử nghiệm, thất bại và điều chỉnh. Tuy nhiên, nhờ mô hình Big Five, bạn có thể biết rõ mình nên bắt đầu từ đâu và thay đổi theo hướng nào. Thay vì thúc ép bản thân thay đổi một cách cực đoan, hãy bắt đầu bằng những bước nhỏ, nhưng đều đặn. Dù xuất phát điểm là gì, chỉ cần bạn sẵn sàng hành động, tính cách bạn chắc chắn sẽ trưởng thành theo hướng tích cực hơn.