Nội dung
So sánh MBTI và Big Five: Mô hình kiểm tra tính cách nào uy tín hơn? - Talemy Personality Test Insights
I. Giới thiệu Các bạn trẻ ngày nay có lẽ sẽ quen thuộc với hình thức kiểm tra tính cách bằng các bài trắc nghiệm. Theo đó, 2 mô hình về tính cách là MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) và Big Five (Mô hình Năm Yếu tố) hiện nay đang là 2 “ứng cử viên” sáng giá nhất trên thế giới. Cả hai mô hình có một số tương quan, nhưng không hoàn toàn tương đương. Trong “cuộc chiến” này, Big Five được ca ngợi hơn về tính hợp lệ khoa học, trong khi đó MBTI được bảo vệ nhờ vào sự quen thuộc trong cộng đồng và niềm tin vào tính ứng dụng mà nó mang lại. Câu hỏi đặt ra là: Liệu mô hình nào mới thực sự uy tín? Bạn có thể tận dụng được thế mạnh nào từ mỗi bài test?
Hiểu nguồn gốc:
Sự khác biệt về nguồn gốc là yếu tố làm nên sự khác biệt chính yếu nhất của 2 bài test.
MBTI - Sản phẩm kết hợp giữa lý thuyết và sự sáng tạo
MBTI được phát triển bởi Katharine Cook Briggs và Isabel Briggs Myers trong những năm đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên, thay vì chỉ đơn giản "vay mượn" lý thuyết của Carl Jung, MBTI là một sản phẩm của sự kết hợp giữa lý thuyết tâm lý học của Jung và sự sáng tạo của Briggs và Myers, với mong muốn ứng dụng lý thuyết này vào thực tế đời sống. Mặc dù Carl Jung đã giới thiệu khái niệm về các loại tâm lý trong cuốn "Psychological Types" vào năm 1921, nhưng MBTI đã biến lý thuyết thành công cụ thực tiễn, giúp con người dễ dàng phân loại và hiểu rõ về chính mình.
Cụ thể hơn về lý thuyết của Carl Jung, được phát triển từ nghiên cứu về tâm lý và quan sát cá nhân, lý thuyết tin rằng mọi người đều có một "thứ tự chức năng" tâm lý. Mặc dù được ứng dụng rộng rãi, nhưng nghiên cứu của Jung chưa được hoàn toàn công nhận về mặt khoa học trong ngành tâm lý học thế giới.
Dựa vào nhu cầu thị trường, Katharine Briggs và Isabel Briggs Myers sau đó đã nghiên cứu và phát triển một phương pháp đánh giá mà không chỉ dựa vào lý thuyết của Jung, mà còn liên quan đến các yếu tố xã hội và cá nhân. Mục đích của họ là tạo ra một công cụ giúp con người dễ dàng nhận biết và hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu của mình trong cuộc sống cá nhân và công việc.
Big Five - Đi lên từ khoa học
Tuy không được biết đến nhiều tại Việt Nam, mô hình này lại rất phổ biến tại rất nhiều quốc gia khác trên thế giới, như Mỹ, Vương quốc Anh, Canada, Úc, Đức, và các quốc gia Bắc Âu trong nghiên cứu tâm lý học, tuyển dụng và quản lý nhân sự. Big Five, hay Mô hình Năm Yếu tố (Five-Factor Model - FFM), được phát triển từ phân tích thống kê các đặc điểm tính cách, với sự đóng góp của các nhà tâm lý học như Lewis Goldberg và Robert McCrae. Mô hình này mô tả tính cách qua năm đặc điểm liên tục, thường được gọi là OCEAN: Openness (Cởi mở), Conscientiousness (Cẩn thận), Extraversion (Hướng ngoại), Agreeableness (Dễ chịu), và Neuroticism (Nhạy cảm).
Vậy điều gì làm Big Five trở thành "đối thủ đáng gờm" trong thế giới các mô hình tính cách? Sự khác biệt lớn nhất là Big Five không phân loại con người vào các nhóm cố định như MBTI mà thay vào đó, đo lường các yếu tố tính cách trên một thang điểm liên tục, điều này mang lại cái nhìn phổ quát và linh hoạt hơn về sự đa dạng trong tính cách con người.
Điều này có nghĩa là Big Five không "dán nhãn" bạn vào một nhóm như ENFP hay ISTJ, mà thay vào đó, nó chỉ ra rằng bạn có thể là một người rất hướng ngoại (Extraverted) nhưng lại có sự cẩn thận thấp (low Conscientiousness) hoặc có một chút dễ chịu nhưng không phải lúc nào cũng thế. Nói cách khác, Big Five cho phép bạn đo lường từng đặc điểm tính cách, như thể bạn đang dùng một công cụ tinh vi để vẽ nên bức tranh toàn cảnh về chính mình.
Một điểm mạnh nổi trội được biết đến nhiều nhất của Big Five là nó có nền tảng khoa học vững chắc. Mô hình này được xây dựng từ các nghiên cứu thống kê và phân tích dữ liệu thực tế, giúp các nhà khoa học và chuyên gia tâm lý có thể dự đoán hành vi của con người với độ chính xác cao. Đặc biệt, những yếu tố như Cẩn trọng (Conscientiousness) có thể dự đoán thành công trong học tập và công việc, trong khi Neuroticism (Nhạy cảm) có thể liên quan đến việc dễ gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm lý. Chính vì tính đáng tin cậy và ứng dụng rộng rãi trong các nghiên cứu, Big Five trở thành mô hình được ưa chuộng trong tuyển dụng, quản lý nhân sự, và thậm chí là trong phát triển cá nhân. Big Five còn được cho là “tiêu chuẩn vàng” trong đánh giá tính cách và được công nhận bởi các nhà tâm lý học có tiếng trên toàn thế giới.
2. Cách đo lường và ứng dụng vào thực tiễn
Khi nói đến phương pháp đo lường tính cách, cả MBTI và Big Five đều sử dụng các công cụ trắc nghiệm, nhưng cách thức đo lường và ứng dụng thực tế của mỗi mô hình lại có sự khác biệt rõ rệt.
MBTI - Đo lường theo phân loại
Bài kiểm tra MBTI sử dụng một loạt các câu hỏi trắc nghiệm để xác định người tham gia thuộc vào một trong 16 loại tính cách dựa trên bốn cặp đối lập: Hướng ngoại - Hướng nội, Giác quan - Trực giác, Tư duy - Cảm xúc, và Phán đoán - Nhận thức. Sau khi hoàn thành bài kiểm tra, người tham gia sẽ được phân loại vào một trong các nhóm như ENFP, ISTJ, v.v., giúp họ hiểu rõ hơn về cách mình nhìn nhận thế giới và tương tác với người khác. Phương pháp này rất dễ tiếp cận, nhưng lại có thể bị chỉ trích vì tính cứng nhắc, khi phân loại người vào các nhóm cố định.
MBTI được ưa chuộng trong các hoạt động phát triển đội nhóm và tư vấn cá nhân, nơi mục tiêu là tạo ra một cái nhìn tổng quan dễ hiểu về cách các thành viên tương tác với nhau.
Big Five: Đo lường tính cách trên thang điểm liên tục
Big Five đo lường các đặc điểm tính cách trên một thang điểm liên tục, giúp cung cấp một cái nhìn chi tiết và linh hoạt hơn về tính cách. Bài kiểm tra Big Five, ví dụ như NEO-PI-R, đánh giá năm yếu tố lớn: Cởi mở (Openness), Cẩn trọng (Conscientiousness), Hướng ngoại (Extraversion), Dễ chịu (Agreeableness), và Nhạy cảm (Neuroticism). Thay vì phân loại bạn vào một nhóm cố định, Big Five cho thấy mức độ thể hiện của bạn trong từng yếu tố, từ đó tạo ra một bức tranh đa chiều hơn về tính cách.
Ứng dụng thực tiễn của Big Five cũng có sự khác biệt. Vì là một mô hình chuyên sâu và linh hoạt, nó được sử dụng rộng rãi trong các nghiên cứu khoa học, tuyển dụng nhân sự, và phát triển cá nhân. Các yếu tố như Conscientiousness có thể dự đoán hiệu suất công việc, trong khi Neuroticism có thể giúp các nhà tâm lý học và các tổ chức hiểu rõ hơn về sức khỏe tâm lý của các cá nhân.
3. Kết luận: Chọn lựa mô hình phù hợp với mục đích của bạn.
Khi đối diện với câu hỏi "MBTI hay Big Five?", không có một câu trả lời duy nhất. Cả hai mô hình đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng:
MBTI sẽ là lựa chọn tuyệt vời nếu bạn đang tìm kiếm một cái nhìn tổng quan dễ hiểu về bản thân hoặc đội nhóm của mình, đặc biệt trong các hoạt động phát triển cá nhân và xây dựng nhóm.
Big Five lại là công cụ cực kỳ mạnh mẽ nếu bạn cần một công cụ đo lường tính cách chính xác và khoa học, đặc biệt trong các nghiên cứu tâm lý học, tuyển dụng và phát triển nhân sự.
Nếu bạn đặt ra câu hỏi về tính khoa học, đòi hỏi tính chính xác, mục tiêu là khám phá bản thân một cách sâu sắc và có tính ứng dụng cao trong công việc, Big Five có thể là lựa chọn phù hợp hơn. Dù vậy, MBTI vẫn không mất đi giá trị của mình, đặc biệt trong những ứng dụng yêu cầu sự đơn giản và dễ hiểu về tính cách.
Tóm lại, trong cuộc chiến giữa 2 bài đánh giá tính cách này, người chiến thắng còn được quyết định tuỳ theo loại “chiến trường” mà bạn chọn. Bạn đã có câu trả lời cho riêng mình chưa?