Nội dung
Miệng lưỡi lắp bắp khi cần nói thẳng? 'Gen dĩ hòa vi quý' và lời giải từ tâm lý học
Cảm giác muốn nói ra suy nghĩ thật của mình nhưng lại sợ làm mất lòng người khác có quen thuộc với bạn không? Hóa ra, đằng sau sự ngần ngại này là sự kết hợp của tính cách, văn hóa và một chút "sợ hãi" có thể lý giải bằng khoa học. Khám phá ngay! Hãy tưởng tượng kịch bản này: Trong một cuộc họp, sếp đưa ra một ý tưởng mà bạn biết chắc là có lỗ hổng. Cả team gật gù tán thưởng, còn bạn thì miệng lưỡi như dính chặt vào nhau. Trong đầu bạn là cả một cuộc nội chiến: một bên muốn lên tiếng góp ý để công việc tốt hơn, một bên lại gào thét "Thôi, im đi cho lành! Nói ra lại thành kẻ phá bĩnh, làm người khác phật lòng." Cuối cùng, bạn chọn im lặng. Nếu bạn thấy mình trong câu chuyện trên, bạn không hề cô đơn. Việc ngại nói thẳng, ngại từ chối, hay ngại góp ý là một "căn bệnh" kinh niên của rất nhiều người, đặc biệt là Gen Z Việt Nam. Nó không chỉ là một thói quen, mà còn là một phản ứng tâm lý có gốc rễ sâu xa từ tính cách và cả văn hóa.
Không Phải Do Bạn "Yếu Đuối", Mà Là Do "Cặp Bài Trùng" Tính Cách Này
Theo mô hình tính cách Big Five, việc bạn trở thành một "nhà ngoại giao" bất đắc dĩ có thể đến từ sự kết hợp của hai yếu tố chính:
1. Tính Nhạy Cảm (Neuroticism) Cao
Những người có tính nhạy cảm cao thường có một chiếc "radar" cực nhạy với các tình huống có thể gây khó chịu hoặc xung đột. Họ rất lo lắng về việc người khác sẽ nghĩ gì về mình và có xu hướng né tránh mọi rủi ro có thể dẫn đến sự chỉ trích hoặc bất đồng. Việc nói thẳng một điều gì đó "khó nghe" chẳng khác nào tự đẩy mình vào tâm bão của sự bất an.
Một nghiên cứu tổng quan đã chỉ ra rằng, những cá nhân nhạy cảm cao thường chủ động lảng tránh các tình huống giao tiếp gây khó chịu như một cơ chế tự bảo vệ để không phải đối mặt với cảm giác lo âu (Khani & Mirzaei, 2016). Đối với họ, sự im lặng là một chiếc khiên an toàn.
2. Tính Dễ Chịu (Agreeableness) Cao
Nếu Tính Nhạy Cảm là nỗi sợ bên trong, thì Tính Dễ Chịu là động lực hướng ra bên ngoài. Người có tính dễ chịu cao luôn khao khát sự hòa hợp. Họ tốt bụng, đồng cảm và luôn muốn giữ hòa khí với tất cả mọi người. Đối với họ, việc nói thẳng có thể làm tổn thương người khác hoặc phá vỡ sự yên bình của tập thể, và đó là điều họ không bao giờ muốn.
Khi "Tính Dễ Chịu" Gặp "Dĩ Hòa Vi Quý"
Tại Việt Nam, nét tính cách này còn được "buff" thêm sức mạnh bởi văn hóa "dĩ hòa vi quý". Từ nhỏ, chúng ta đã được dạy rằng phải biết nhường nhịn, giữ gìn các mối quan hệ và tránh gây mất lòng. Điều này tạo nên một áp lực vô hình, khiến việc nói thẳng không chỉ là một lựa chọn cá nhân, mà còn bị xem là một hành động "không khéo léo", "không biết điều".
Sự kết hợp giữa một tâm hồn nhạy cảm, một trái tim muốn giữ hòa khí và một nền tảng văn hóa đề cao sự hòa hợp đã tạo ra một thế hệ những người trẻ "ngậm bồ hòn làm ngọt", thấy cái sai trước mắt nhưng ngại lên tiếng.
Cái Gai Không Được Nhổ: Cái Giá Của Sự Im Lặng
Chọn im lặng có thể giúp bạn tránh được một cuộc tranh cãi nhất thời, nhưng nó giống như việc bạn thấy một cái gai trên đường và quyết định đi vòng thay vì nhổ nó ra. Mỗi lần đi vòng là một lần khó chịu. Lâu dần, sự khó chịu đó sẽ tích tụ lại.
Với bản thân: Bạn sẽ cảm thấy ấm ức, căng thẳng và không được sống thật với chính mình.
Với các mối quan hệ: Những mối quan hệ được xây dựng trên nền tảng của sự né tránh và không trung thực hiếm khi có thể bền vững. Những mâu thuẫn nhỏ không được giải quyết sẽ âm ỉ và bùng nổ thành những xung đột lớn hơn trong tương lai.
Hack Giao Tiếp: "Kỹ Thuật Kẹp Bánh Mì" Dành Cho Người Ngại Mở Lời
Vậy làm sao để vừa nói được suy nghĩ của mình, vừa không biến thành "kẻ gây hấn" trong mắt người khác? Câu trả lời nằm ở việc thực hành từ những điều nhỏ nhất, và "kỹ thuật kẹp bánh mì" (The Sandwich Technique) là một công cụ hoàn hảo để bắt đầu.
Đây là một phương pháp góp ý gồm 3 lớp, giúp thông điệp của bạn dễ được tiếp nhận hơn rất nhiều:
Lớp Vỏ Bánh Mì Trên (Lời Khen Chân Thành): Bắt đầu bằng một lời khen hoặc một sự công nhận thật lòng về công sức của đối phương. Điều này mở đầu cuộc trò chuyện một cách tích cực và cho thấy bạn đánh giá cao họ.
Phần Nhân (Góp Ý Xây Dựng): Đây là lúc bạn đưa ra ý kiến của mình. Hãy dùng những từ ngữ như "Mình nghĩ là...", "Hay là chúng ta thử...", thay vì "Cái này sai rồi". Tập trung vào vấn đề, không phải vào cá nhân.
Lớp Vỏ Bánh Mì Dưới (Lời Động Viên): Kết thúc bằng một câu nói tích cực, một lời động viên hoặc một cái nhìn lạc quan về kết quả chung.
Ví dụ thực tế: Thay vì nói "Slide này của cậu làm xấu quá", hãy thử "kẹp bánh mì":
"Tớ thấy nội dung cậu chuẩn bị rất chi tiết và tâm huyết! (lời khen). Mình nghĩ là nếu mình đổi font chữ và căn chỉnh lại hình ảnh một chút (góp ý) thì bài thuyết trình sẽ trông chuyên nghiệp và "uy tín" hơn rất nhiều đó. Tụi mình cùng làm nhé! (lời động viên)."
Điều quan trọng nhất bạn cần nhận ra là: nói thẳng một cách lịch sự và chân thành không phải là gây hấn. Đó là một hành động thể hiện sự tôn trọng – tôn trọng ý kiến của chính bạn và tôn trọng mối quan hệ đủ để cùng nhau làm nó tốt đẹp hơn.
Vậy lần tới, khi đứng trước một "cái gai" cần được nhổ, bạn có sẵn sàng thử "kẹp bánh mì" không? Chia sẻ cách bạn vượt qua nỗi sợ nói thẳng ở phần bình luận nhé!