Nội dung
Hội chứng "Đứng núi này trông núi nọ" trong sự nghiệp: khi tinh thần cầu tiến trở thành gánh nặng
Bạn có nhận ra mình không? Công việc hiện tại ổn, lương thưởng không tệ, đồng nghiệp thân thiện. Nhưng mỗi tối, tay bạn vẫn vô thức lướt các trang tuyển dụng. CV của bạn lúc nào cũng ở trong trạng thái "sẵn sàng cập nhật". Bạn luôn có cảm giác thôi thúc rằng ngoài kia có một cơ hội nào đó tốt hơn, một "làn sóng" nào đó mình sắp bỏ lỡ. Nếu có, bạn không phải là người duy nhất. Đây là chân dung của "người tìm việc mãn tính" - một kiểu tính cách rất phổ biến trong thế hệ chúng ta. Đây không chỉ là một cảm giác mơ hồ, mà đằng sau nó là những cơ sở tâm lý học rõ ràng. Họ không ngừng tìm kiếm, không phải vì họ ghét công việc hiện tại, mà vì một sự kết hợp phức tạp giữa tham vọng và bất an. Vậy, điều gì thực sự đang diễn ra bên trong tâm trí của những người cầu tiến nhưng không bao giờ yên lòng này?
ĐỘNG CƠ TÊN LỬA VÀ NHIÊN LIỆU "BẤT AN": GIẢI MÃ TỪ TÂM LÝ HỌC
Để hiểu rõ hành vi này, chúng ta có thể nhìn vào Mô hình tính cách Big 5 (Big Five Personality Traits), một trong những lý thuyết được công nhận rộng rãi nhất trong tâm lý học hiện đại (McCrae & Costa, 1997). Hành động liên tục tìm kiếm cơ hội mới thường là sản phẩm của hai nét tính cách nổi bật:
Tính Tận tâm (Conscientiousness) ở mức cao: Đây chính là động cơ tên lửa của bạn. Những người tận tâm thường rất chăm chỉ, có kỷ luật, và luôn khao khát đạt được thành tựu (John & Srivastava, 1999). Họ không chấp nhận việc "dậm chân tại chỗ". Đối với họ, phát triển đồng nghĩa với việc liên tục tiến về phía trước, chinh phục những nấc thang cao hơn. Đây là một phẩm chất cực kỳ tích cực, thúc đẩy họ không ngừng hoàn thiện bản thân.
Tính Bất ổn Cảm xúc (Neuroticism) ở mức cao: Đây lại là loại nhiên liệu "bất an" nạp cho động cơ đó. Các nghiên cứu đã liên tục chỉ ra rằng những người có mức độ bất ổn cảm xúc cao thường xuyên cảm thấy lo lắng, bất an về tương lai và nhạy cảm hơn với những mối đe dọa tiềm tàng, bao gồm cả sự nghiệp không chắc chắn. Một phân tích tổng hợp năm 2021 về sự gắn kết trong công việc cũng nhấn mạnh rằng sự bất an này có thể làm giảm sự hài lòng và gia tăng ý định tìm kiếm lựa chọn thay thế (Knight, et al., 2021). Nỗi sợ vô hình này tạo ra một áp lực phải luôn tìm kiếm các "phương án B", phải có sẵn những lựa chọn dự phòng.
Khi kết hợp lại, ta có một công thức: Động lực cầu tiến (Tận tâm) + Nỗi sợ tụt hậu (Bất ổn cảm xúc) = Vòng lặp tìm kiếm cơ hội không ngừng.
CON DAO HAI LƯỠI: KHI ƯU ĐIỂM TRỞ THÀNH NGUY CƠ BURNOUT
Không thể phủ nhận, sự kết hợp của hai tính cách này tạo ra những cá nhân cực kỳ có trách nhiệm và cầu tiến. Họ là những người luôn chủ động, không chờ ai thúc giục.
Tuy nhiên, mặt trái của nó cũng rất rõ ràng. Khi hành động của bạn được dẫn dắt chủ yếu bởi sự lo lắng thay vì một định hướng rõ ràng, bạn sẽ dễ dàng rơi vào một vòng lặp mệt mỏi:
Tìm kiếm không ngừng: Bạn không bao giờ thực sự dừng lại để tận hưởng thành quả.
Cảm giác luôn thiếu thốn: Luôn có cảm giác mình chưa đủ giỏi, chưa đủ tốt, cần phải có nhiều hơn nữa.
Mất phương hướng và kiệt sức (burnout): Các nghiên cứu về burnout cũng chỉ ra rằng sự kết hợp giữa áp lực thành tích cao và sự lo lắng thường trực là một con đường thẳng đến trạng thái kiệt quệ về cả thể chất lẫn tinh thần (Maslach & Leiter, 2016).
Cuối cùng, bạn có thể nhảy từ cơ hội này sang cơ hội khác mà không thực sự xây dựng được nền tảng vững chắc ở bất kỳ đâu.
GIẢI PHÁP 15 PHÚT: "NERF" TÁC DỤNG PHỤ CỦA SỰ BẤT AN
"Nerf" là một thuật ngữ trong game, nghĩa là làm giảm sức mạnh của một thứ gì đó quá bá đạo. Ở đây, chúng ta cần "nerf" bớt tác động tiêu cực của sự bất an, để giữ lại phần tích cực của tính tận tâm.
Giải pháp cực kỳ đơn giản và bạn có thể bắt đầu ngay hôm nay:
Thay vì dành thời gian lướt mạng tìm việc mới, hãy dành đúng 15 phút mỗi ngày để "tìm việc" ngay trong chính công việc hiện tại của bạn.
Hãy ngồi xuống và tự hỏi:
Trong dự án này, có khía cạnh nào mình chưa khai thác hết không?
Có một kỹ năng nào mà sếp hay đồng nghiệp đang làm rất tốt mà mình có thể học hỏi không?
Có một quy trình nào mình có thể đề xuất để cải thiện hiệu suất chung không?
Hành động này, trong tâm lý học gọi là "Job Crafting" (tạm dịch: Tái kiến tạo công việc), là việc chủ động thay đổi các khía cạnh công việc để nó phù hợp hơn với thế mạnh, đam mê và giá trị của bản thân (Wrzesniewski & Dutton, 2001). Nó giúp chuyển sự tập trung của bạn từ "những gì mình không có" sang "những gì mình có thể tối ưu hóa". Bạn sẽ ngạc nhiên khi nhận ra có rất nhiều cơ hội giá trị và tiềm năng phát triển đang ở ngay trước mắt.
Quan trọng hơn cả, việc đào sâu và làm chủ công việc hiện tại sẽ mang lại cho bạn một cảm giác an tâm và tự tin thực sự - thứ mà không một lời mời phỏng vấn nào có thể thay thế được.
Hãy tận dụng triệt để những gì bạn đang có, trước khi mải mê đi tìm những thứ xa vời. Biết đâu, mảnh đất bạn đang đứng mới chính là một mỏ vàng.